- Odkryj tajemnice romańskiej architektury na Śląsku, gdzie czas zatrzymał się w XI wieku, ukazując historię w kamieniu.
- Cieszyńska Rotunda św. Mikołaja, kaplica grodowa i element obronny, jest świadectwem dawnej potęgi Piastów.
- Poznaj unikalne cechy budowli, która przetrwała wieki i zainspirowała wizerunek na polskim banknocie.
Początki i znaczenie historyczne
Rotunda pw. św. Mikołaja (oraz św. Wacława) w Cieszynie wybudowana została w stylu romańskim około XI–XII wieku jako kaplica grodowa kasztelańskiego grodu, który później przekształcił się w miasto i siedzibę Piastów cieszyńskich. Z założeń pełniła funkcję nie tylko duchową – jako kaplica zamkowa i kościół parafialny – ale także administracyjną.
Pierwsze dokumenty, które wspominają o niej w źródłach, pochodzą z daty 1223 roku, kiedy to biskup Wrocławski wymieniał w bulli świątynię „ecclesiae sancti Nicolai” w Cieszynie. Rotunda stanowiła wówczas ważny element struktur władzy lokalnej i duchowej.
Choć samej rotundy jeszcze wtedy nie było w formie, pod jaką występuje do dziś, dokument ten jest uważany za najstarsze odniesienie do niej.
Architektura i cechy konstrukcyjne
Rotunda ma plany typowe dla budowli jednoapsydowych. Nawa wewnętrzna ma około 6,4 m średnicy, natomiast pełna zewnętrzna – około 9,3 m; apsyda – półkolista część wschodnia – mierzy około 1,4 m w średnicy.
Jej mury zostały wykonane z kamienia łupanego i ciosów wapiennych, w technice opus emplectum – dwie warstwy starannie opracowanego kamienia, między nimi wypełnienie z gruzu i zaprawy. Grubość murów sięga około metra (wewnątrz) i ok. 1-1,5 m w niektórych miejscach.
Unikalnym elementem jest empora (galeria), wsparta na kolumnach i półkolumnach, znajdująca się w zachodniej części nawy. Po stronie północnej umieszczono schody we wnęce wzmocnionego muru prowadzące na empora.
Stan sklepienia nawy zachowany jest do dziś – to cecha wyróżniająca rotundę cieszyńską spośród innych podobnych budowli w Polsce.
Przebudowy, badania i konserwacje
Na przestrzeni wieków rotunda była wielokrotnie przebudowywana. W XIX wieku, pod koniec lat 30-tych (ok. 1839) według projektu Josepha Kornhäusela otrzymała formę klasycystyczną: zmieniono okna, otwory, dodano elementy dekoracyjne, elewacje otynkowano.
Po II wojnie światowej, w latach 1947–1955, przeprowadzono prace konserwatorskie mające na celu przywrócenie pierwotnego, romańskiego charakteru budowli. Usunięto klasycystyczne naleciałości, przywrócono empory, sklepienie, otwory, wiele detali konstrukcyjnych zostało zrekonstruowanych na podstawie zachowanych fragmentów.
Archeolodzy prowadzili badania również w latach 2013–2016, analizując warstwy osadnicze pod rotundą, co pozwoliło poznać wcześniejsze fazy osadnictwa na Wzgórzu Zamkowym oraz historię użytkowania obiektu i otoczenia.
Rotunda była przez wiele stuleci kościołem parafialnym Cieszyna aż do powstania odrębnego kościoła Marii Magdaleny w XIV wieku. Po tym czasie stała się kaplicą przyzamkową oraz częścią struktur obronnych grodu. Obiekt odgrywał też rolę symboliczną – jako wyraz władzy lokalnych książąt oraz jako miejsce kultu.
Obecnie rotunda jest nie tylko zabytkiem, ale i atrakcją turystyczną, częścią Traktu Romańskiego, znajduje się na rewersie polskiego banknotu 20 złotych, co podkreśla jej znaczenie narodowe i kulturowe.
Rotunda to jeden z najlepiej zachowanych obiektów romańskich w Polsce
Rotunda w Cieszynie jest jednym z najlepiej zachowanych romańskich obiektów tego typu w Polsce, zachowując oryginalną bryłę, konstrukcję murów, sklepienie nawy, absydy, empora – elementy, które często ginęły w podobnych budowlach. Rotunda św. Mikołaja to zabytek unikatowy na Śląsku – najstarszy przykład kaplicy grodowej w formie rotundy zachowany w regionie, oraz jeden z najstarszych obiektów sakralnych w Polsce, które przetrwały wieki niemal w pierwotnej formie.
Jej historia splata się z dziejami regionu – z czasami Piastów cieszyńskich, rozwojem grodu w Cieszynie, zmianami kulturowymi i religijnymi, a także z przemianami architektonicznymi i konserwatorskimi, które pozwoliły ocalić jej pierwotny charakter.
Zobaczcie jak prezentuje się Rotunda św. Mikołaja w galerii.
