To najstarszy kościół w województwie śląskim? Powstał szybciej, niż miasto starsze od Krakowa

Spis treści

1. Kościół starszy od miasta
2. Założenie kościoła, husyci i wielki pożar
3. Kościół po przejściach
4. Kolejna przebudowa kościoła Mariackiego. Styl neogotycki
5. Władze komunistyczne i próba zamknięcia kościoła
6. Kościół Mariacki - najważniejsze informacje
7. Cudowny Obraz Matki Boskiej Bytomskiej

Kościół starszy od miasta

Kościół Mariacki w Bytomiu powstał w 1231 jako kościół farny dla osady Bytom i otaczających ją przedmieść. Słowo "osada" jest tu kluczowe, bowiem Bytom prawa miejskie uzyskał 23 lata później, czyli w 1254 roku. To też sprawia, że: 

• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest starszy od miasta Bytom,
• Bytom natomiast jest starszym miastem od Krakowa o trzy lata, 
• Kościół Mariacki w Bytomiu jest więc starszy od Krakowa o 26 lat, gdzie znajduje się również Kościół Mariacki.

Choć to troszeczkę skomplikowana ciekawostka, to jest potwierdzona i uzasadniona na kartach historycznych. Naturalnie, gdyby zagłębić się w temat, kiedy powstał i Kraków i Bytom, to w tym przypadku Kraków ma pierwszeństwo, ponieważ pierwsze wzmianki pochodzą już 965 roku, natomiast początki Bytomia, jako osady, sięgają XI wieku. Wróćmy jednak do samej historii kościoła. 

Założenie kościoła, husyci i wielki pożar

Kościół został założony w 1231 roku przez księcia wrocławskiego Henryka Brodatego. Wtedy też został zbudowany w stylu późnoromańskim jako kościół farny dla ówczesnej osady Bytom. Podstawowy obiekt z czasem był obudowywany kaplicami, m.in. św. Zygmunta, która była darem bytomian wyklętych za zamordowanie w r. 1367 dwóch księży i NMP z obrazem Madonny Bytomskiej sprzed 1420 r. 

Zabójstwo dwóch księży to nie jedyny, dramatyczny moment w historii świątyni. W 1430 roku została splądrowana przez husytów, natomiast w 1515 roku została spalona. Obiekt został odbudowany w stylu renesansowym około 1530 roku. Wtedy została dobudowana wieża i nawa zachodnia, powstały nowe sklepienia siatkowe, odrzwia i duży krucyfiks, który - według domysłów samej parafii, jest prawdopodobnie dziełem Jana Solskiego, XVIII-wiecznego artysty z Bytomia.

Kościół po przejściach

Historia Kościoła Mariackiego nie była potem łatwiejsza, bowiem w kolejnych latach świątynia była wielokrotnie plądrowana i niszczona. Między innymi w 1675 wskutek pożaru, który strawił niemal całe wyposażenie, by być ponownie odbudowywana i wyposażana. Jak wylicza parafia, w kościele znalazły się m.in.:

• drzwi zakrystii pochodzące z ok. 1681 roku,
• barokowe ołtarze, chrzcielnica i figury: Chrystusa Frasobliwego i Dobrego Łotra z XVIII wieku,
• krypta grobowa hrabiów Henckel von Donnersmarcków z ok. 1810 roku. 

Kolejna przebudowa kościoła Mariackiego. Styl neogotycki

Jednym z najważniejszych momentów w historii kościoła była przebudowa w latach 1840-1876, kiedy to kościół zyskał styl neogotycki. W tym czasie podwyższono wieżę kościoła o część ceglaną z wieżyczkami i attyką, przedłużono nawę główną. Od strony bytomskiego Rynku pojawiły się nowe sklepienia, w miejsce ukośnego dachu od ul. Koziołka ceglany szczyt ze sterczynami i blendami, powiększono też zakrystię, ogrodzono kościół i nową plebanię. 

To nie wszystko. Wewnątrz kościoła poszerzono miejsce dla chóru, pojawiły się nowe organy, ambona, neogotyckie ławki i konfesjonały. Powstał też nowy ołtarz główny z obrazem Wniebowzięcia NMP, którego autorem jest Bonawentura Emmler (obecnie znajduje się w nawie bocznej przy chórze), oraz dwa boczne ołtarze: Św. Krzyża i św. Józefa. W wystroju kościoła pojawiły się stacje drogi krzyżowej i krucyfiksy w bocznych kruchtach. 

Kościół na nowo urządzano w latach 20., kiedy powstały m.in. neobarokowe konfesjonały, oraz w  30., w tym w 1937 roku, kiedy powstał obecny ołtarz główny z obrazem Francesco Corradiego z 1659 r. i medalionem MB Bytomskiej.

Władze komunistyczne i próba zamknięcia kościoła

Niewiele brakowało, a Kościół Mariacki mógł zniknąć krajobrazu Bytomia. Około 957 roku ówczesne władze państwowe planowały zamknięcie kościoła i jego rozbiórkę. Powodem były szkody górnicze, które dotknęły świątynię. Zapobiegł temu ksiądz Wacław Schenk, który 3 kwietnia 1957 roku został mianowany proboszczem parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu, który w latach 1957–1965 podjął się zabezpieczenia obiektu, a następnie jego remontu.

22 października 2006 obchodzono 775 rocznicę konsekracji kościoła i erygowania parafii. Uroczystą mszę koncelebrowali biskupi – Jan Kopiec i Jan Wieczorek.

Kościół Mariacki - najważniejsze informacje

Parafia Wniebowzięcia NMP w Bytomiu w swojej historii miała wielu proboszczów. Do tych najważniejszych należeli:

• Józef Szafranek, proboszcz w latach 1840–1874
• Emanuel Buchwald, (1854–1921)
• Norbert Bonczyk, administrował parafią w latach 1874–1893
• Alfred Hrabowski, proboszcz w latach 1930–1945
• Wacław Schenk, proboszcz w latach 1957–1982 

Wśród najważniejszych elementów wyposażenia Kościoła Mariackiego, należy wymienić:

• ołtarz główny z barokowym obrazem Wniebowzięcia NMP Francesco Curradiego z XVII wieku,
• kamienną chrzcielnicę
• kryptę grobową rodziny Donnersmarcków
• epitafium Marianny z Gutmanów Hauck
• krucyfiks z XVIII wieku autorstwa Jana Solskiego
• rzeźby świętych
• obrazy, m.in. Wniebowzięcia NMP Bonawentury Emlera z XIX w. (do lat trzydziestych XX w. znajdował się w ołtarzu głównym) i Matki Boskiej Bytomskiej z XV w.

Cudowny Obraz Matki Boskiej Bytomskiej

Osobno należy podejść do obrazu Matki Boskiej Bytomskiej, który powstał około 1430 roku. Dzieło zostało namalowane farbami temperowymi na lipowej desce. Początkowo przedstawiała jedynie postacie Marii z Dzieciątkiem na gładkim złotym tle. Obraz znajdował się w głównym ołtarzu kościoła i był uznawany za cudowny. Po wielkim pożarze miasta, do którego doszło w 1515 roku, obraz trzeba było odnowić. Domalowano wówczas postaci Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Agnieszki, a także dodano ozdobne tło. Ikona pozostawała w koście do 1863. Wtedy to ksiądz Józef Szafranek przekazał ją  nowo wybudowanej kaplicy św. Józefa w Szombierkach. Do kościoła WNMP obraz powrócił w 1973 roku, po konserwacji, której został poddany w latach 1970–1973.