Spis treści
- Toszek: Jedna z najstarszych miejscowości w województwie śląskim
- Trudna historia Toszka
- Obóz w Toszku "domem" siostrzeńca Winstona Churchilla
- Najważniejsze miejsca i atrakcje Toszka
- Toszek przyciąga wydarzeniami
- Znani ludzie pochodzący z Toszka
Toszek: Jedna z najstarszych miejscowości w województwie śląskim
Toszek znajduje się w powiecie gliwickim. Według ostatnich danych miasto zamieszkuje 3489 osób. Choć wydaje się, że jest to nieduże miasto, to ma bardzo bogatą historię sięgającą średniowiecza. Toszek został założony około w drugiej połowie XII wieku, około 1163 roku. Około 1265 roku nadano mu prawa miejskie. Początkowo Toszek widniał w dokumentach pod nazwą Tossez. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę Tostum. W dokumencie pruskim z 1750 roku jest wymieniana jako Tost. Nazwa Toszek jest obecna w licznych dokumentach z XIX wieku. Sama geneza nazwy miasta ma kilka hipotez, z czego jedna z nich, przytaczana przez samo miasto mówi o tym, że wywodzi się ona od słowiańskiego słowa tas, tasz, tasik, tasa czyli buda kramarska płatami okryta (pogląd J. Kudery).
Johannes Chrząszcz przyjmuje, że nazwa miasta pochodzi od zwierzęcia tchórza i Toszek oznacza miejsce, w którym te zwierzęta występowały - czytamy.
Najciekawsza wydaje się jednak legenda o tym, że miasto otrzymało nazwę dla upamiętnienia psa o imieniu Toszek, który miał uratować życie księcia, gdy ten polował w okolicy wzgórza zamkowego.
Trudna historia Toszka
Przez wieki Toszek był ważnym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym, a także siedzibą książąt opolskich. Burzliwe dzieje miasta odcisnęły swoje piętno na jego architekturze i kulturze. Mowa tu przede wszystkim o ludności żydowskiej, która przez długie lata zamieszkiwała tereny Toszka, oraz II wojnie światowej, która doprowadziła do tego, że Żydzi zupełnie zniknęli z tkanki miejskiej Toszka. Pierwsze wzmianki o Żydach w Toszku pochodzą z XVIII wieku, kiedy to zaczęli osiedlać się tam po pokoju wrocławskim w 1742 roku. Z czasem społeczność Żydów rosła co przełożyło się m.in. na budowę synagogi przy dzisiejszej ulicy Piastowskiej, a także powstania cmentarza żydowskiego między 1841 a 1845 rokiem. Pod koniec XIX i na początku XX wieku wielu Żydów wyemigrowało do większych miast Niemiec, a do 1926 roku liczba żydowskich mieszkańców spadła do 35, co stanowiło wtedy zaledwie 1,1 procent całej ludności. W latach 30. XX wieku ich sytuacja pogorszyła się w wyniku represji nazistów. Znajdującą się tam synagogę spalono w czasie nocy kryształowej w 1938 roku. W 1942 roku ostatnich Żydów deportowano z Toszka do obozu Auschwitz-Birkenau.
Obóz w Toszku "domem" siostrzeńca Winstona Churchilla
Ważna część historii miasta jest związana z dzisiejszym szpitalem psychiatrycznym. Jego początki sięgają 1881 roku. Utworzono go na terenie dawnego garnizonu wojskowego Prowincjonalnego Domu Pracy Przymusowej. Od 1890 oficjalna nazwa, to Prowincjonalny Zakład Lecznictwa i Opieki. W czasie II wojny światowej władze niemieckie przekształciły zakład w Oflag, czyli obóz, gdzie trafiali jeńcy wojenni. Przebywali tam jeńcy brytyjscy, francuscy i amerykańscy, mi.in.: Giles Romilly, siostrzeniec W. Churchilla i znany angielski pisarz i satyryk Penham Grenville Wodehouse.
Po zakończeniu II wojny światowej NKWD utworzyło tam obóz dla cywilnej ludności niemieckiej. Funkcjonował on do 25 listopada 1945 roku i podlegał komendanturze we wschodnim Berlinie, w dzielnicy Karlshorst. Więźniowie byli przeważnie umieszczani w głównym budynku obecnego szpitala (blok D). Ci, którzy przeżyli opowiadali, że na porządku dziennym były tortury i ciężka praca na pobliskich polach. Niestety, w wyniku znęcania się nad więźniami, niedożywienia oraz chorób zmarło tam około 3300 osób, a kolejne 1000 z wycieńczenia po opuszczeniu obozu jesienią 1945 roku.
Tamte wydarzenia upamiętnia krzyż i pomnik przy ulicy Wielowiejskiej).
Najważniejsze miejsca i atrakcje Toszka
W miejscu, gdzie doszło do tak wielu tragedii, znajduje się obecnie Szpital Psychiatryczny, z którego Toszek zresztą słynie. Co ciekawe, szpital jako obiekt historyczny, jest jednym z miejsc, które polecane są turystom, by go choć raz w życiu zobaczyć. Naturalnie Toszek oferuje o wiele więcej atrakcji turystycznych, które zadowolą zarówno miłośników historii, jak i osoby szukające ciekawych miejsc do zwiedzania. Do tych najważniejszych należą:
- Zamek w Toszku: Gotycka perła Śląska
Zamek w Toszku to jeden z najważniejszych zabytków miasta. Gotycka budowla z przełomu XIV i XV wieku zachwyca swoją architekturą i bogatą historią. Zamek był wielokrotnie niszczony i odbudowywany, a obecnie pełni funkcję muzeum i centrum kultury.
- Ratusz w Toszku: świadek XIX-wiecznej historii
Ratusz w Toszku, pochodzący z połowy XIX wieku, to kolejny ważny zabytek miasta. Budynek zachwyca swoją klasycystyczną architekturą i stanowi ważny element krajobrazu Toszka.
- Kościół parafialny pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej: sakralne dziedzictwo Toszka
Kościół parafialny pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej to ważny obiekt sakralny w Toszku. Barokowa świątynia zachwyca swoim wnętrzem i stanowi centrum życia religijnego mieszkańców.
- Cmentarze w Toszku: ślady przeszłości
Toszek posiada kilka ciekawych cmentarzy, które są świadectwem bogatej historii miasta. Warto odwiedzić cmentarz żydowski, cmentarz parafialny oraz cmentarz komunalny, aby poznać różnorodność kulturową i religijną Toszka.
Wśród innych, polecanych miejsc, znajdują się również:
- Dawny pałac rodziny Guradze,
- Szkoła Podstawowa im. Ireny Sendler w Toszku, która mieści się w zabytkowym budynku przy ul. Dworcowej 27,
- Kościół św. Barbary,
- Dom Bractwa Kurkowego,
- Dolny Dwór i Dom Bractwa Strzeleckiego.
Toszek przyciąga wydarzeniami
Atrakcje turystyczne to jedno, ale jest więcej powodów, by wybrać się do Toszka. Od 2006 roku na zamku w Toszku są organizowane Brewerie Toszeckie. Stałymi punktami wydarzenia są m.in. pokazy walk rycerskich pieszych lub konnych, rekonstrukcja obozu średniowiecznych rycerzy i możliwość spróbowania kuchni tamtych czasów. Impreza organizowana jest co roku w majową Noc Muzeów.
Równie kultowy wydarzeniem jest Bieg o Złotą Kaczkę. Wydarzenie jest organizowane od 2015 roku. Trasa biegu głównego, zarówno dla biegaczy, jak i dla chodziarzy, wiedzie natomiast szeroką pętlą wokół zamkowego wzgórza oraz przez osiedle Oracze. W Toszku odbywa się również Oktoberfest, jak również Dni Toszka, które co roku przyciągają największe gwiazdy polskiej muzyki. Turystów przyciąga również coroczny Toszecki Jarmark Adwentowy, który odbywa się zawsze w drugi weekend grudnia, a głównym punktem wydarzenia jest Gotowanie z Remigiuszem Rączką.
Znani ludzie pochodzący z Toszka
Warto wspomnieć o ludziach, którzy urodzili się w Toszku i przyczynili się w ten, czy inny sposób do rozwoju tej miejscowości. Najważniejszą historycznie postacią jest Ludwig Guttmann, niemiecki lekarz neurolog pochodzenia żydowskiego, który urodził się w Toszku i tam mieszkał przez pierwsze lata swojego życia, a który zainicjował powstanie pierwszych igrzysk paraolimpijskich. Na jego cześć jedna z ulic w Toszku nosi jego imię.
Inną postacią historyczną wywodzącą się z tego miasta jest Jan z Toszka, który urodził się około 1425 roku i zmarł w Toszku w 1482 roku. Był filozofem, prawnikiem oraz wykładowcą Akademii Krakowskiej i dziekanem Wydziału Sztuk Wyzwolonych. Był również rektorem szkoły mariackiej w Krakowie.
Z Toszka pochodzi także Jan Franciszek Lewandowski. To polski historyk, filmoznawca, dziennikarz i publicysta. Zajmował się historią Górnego Śląska i historią kina.
