Kroszonki ze Śląska – Wielkanocna tradycja z ukrytym przekazem
Na Górnym Śląsku, zamiast powszechnie znanych pisanek, królują kroszonki. Jak wyjaśnia Anna Grabińska-Szczęśniak, kierująca działem etnografii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu:
"Kroszonka od kraszenia, czyli ozdabiania".
Czym wyróżniają się górnośląskie kroszonki?
Górnośląskie kroszonki charakteryzują się symetrycznym układem wzorów, zarówno pionowym, jak i poziomym. Szczególnie popularna jest technika batikowa, polegająca na ozdabianiu jajek woskiem.
Po II wojnie światowej w Bytomiu osadziło się wielu kresowiaków. W naszych zbiorach mamy wiele takich kroszonek z tego okresu, które są zdobione w formie takich jakby przecinków, układających się w kwiatowe wzory - mówi Anna Grabińska-Szczęśniak.
Techniki zdobienia kroszonek – od tradycji do nowoczesności
Najstarszą techniką jest rytownictwo, polegające na barwieniu jajek i wydrapywaniu wzorów, np. igłą. Technika batikowa polega na nakładaniu wosku, a następnie barwieniu jajka. Kolor osadza się w miejscach niepokrytych woskiem. Oprócz tego, istnieją tradycyjne metody oklejania jajek sitowiem, a także nowoczesne techniki tworzenia ażurowych jajek przy użyciu precyzyjnych narzędzi.
Najczęściej zdobione są jajka kurze. Bywają także jajka gęsie. Zdecydowanie rzadziej przepiórcze, a jeszcze rzadziej strusie. Dawniej kroszonki miały większe wzory. Obecnie kroszonkarze prześcigają się w tym, kto zrobi bardziej drobny, bardziej precyzyjny wzór. Rzadko spotyka się dziś na kroszonkach wierszyki - mówi kierownik działu etnografii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu.
Konkurs górnośląskich kroszonek – tradycja wciąż żywa
Muzeum Górnośląskie w Bytomiu corocznie organizuje konkurs górnośląskich kroszonek. W 2025 roku odbyła się 35. edycja, na którą zgłoszono 232 kroszonki. Anna Grabińska-Szczęśniak podkreśla, że w konkursie biorą udział zarówno stali uczestnicy, jak i debiutanci, a tradycja często przekazywana jest z pokolenia na pokolenie.
Wystawę "Górnośląskie kroszonki 2025" można oglądać w Muzeum Górnośląskim do 30 kwietnia.
Zobacz zdjęcia
Symbolika kroszonki – Jajko jako znak życia i uczuć
Jajko samo w sobie jest symbolem życia, wiosny i chrześcijańskich świąt wielkanocnych. Nabiera jednak dodatkowego znaczenia, gdy zostanie ozdobione. Jak podkreśla Anna Grabińska-Szczęśniak:
Dawniej dziewczęta w lany poniedziałek darowały własnoręcznie wykonane kroszonki chłopcom, którzy oblali je wodą. Czasem umieszczały na nich wierszyki. Barwiły je także na odpowiednie kolory, które dawały znać, czy takiemu chłopcu sprzyjają, czy też nie.
Długa historia kroszonek – od średniowiecza do współczesności
Najstarsze zachowane kroszonki pochodzą z XII wieku z Opolszczyzny. Jak zaznacza Anna Grabińska-Szczęśniak:
"Skoro wówczas w ten sposób zdobiono jajka na Opolszczyźnie, to prawdopodobnie również w innych miejscach Górnego Śląska, ale niestety żadne się nie zachowały. Znamy jednak kroszonkarzy, którzy mają około 90 lat, a nauczyli się tego w dzieciństwie od mamy lub babci, więc to naprawdę długa tradycja".
