- Odkryj tajemnice romańskiej architektury na Śląsku, gdzie czas zatrzymał się w XI wieku, ukazując historię w kamieniu.
- Cieszyńska Rotunda św. Mikołaja, kaplica grodowa i element obronny, jest świadectwem dawnej potęgi Piastów.
- Poznaj unikalne cechy budowli, która przetrwała wieki i zainspirowała wizerunek na polskim banknocie.
Początki i znaczenie historyczne
Rotunda św. Mikołaja (i św. Wacława) w Cieszynie powstała w stylu romańskim prawdopodobnie w XI–XII wieku jako kaplica grodowa ówczesnego ośrodka kasztelańskiego, który z czasem przekształcił się w miasto oraz siedzibę Piastów cieszyńskich. Od początku pełniła zarówno funkcję sakralną – będąc kaplicą zamkową i kościołem parafialnym – jak i administracyjną.
Najstarsza wzmianka o obiekcie pojawia się w dokumencie z 1223 roku, kiedy to biskup wrocławski wymienił w bulli cieszyńską świątynię jako „ecclesiae sancti Nicolai”. W tamtym okresie rotunda była istotnym elementem lokalnych struktur władzy świeckiej i kościelnej.
Choć budowla nie wyglądała jeszcze wtedy tak, jak znamy ją współcześnie, wspomniany dokument uznaje się za najwcześniejsze potwierdzenie jej istnienia.
Architektura i cechy konstrukcyjne
Rotunda ma plany typowe dla budowli jednoapsydowych. Nawa wewnętrzna ma około 6,4 m średnicy, natomiast pełna zewnętrzna – około 9,3 m; apsyda – półkolista część wschodnia – mierzy około 1,4 m w średnicy.
Jej mury zostały wykonane z kamienia łupanego i ciosów wapiennych, w technice opus emplectum – dwie warstwy starannie opracowanego kamienia, między nimi wypełnienie z gruzu i zaprawy. Grubość murów sięga około metra (wewnątrz) i ok. 1-1,5 m w niektórych miejscach.
Unikalnym elementem jest empora (galeria), wsparta na kolumnach i półkolumnach, znajdująca się w zachodniej części nawy. Po stronie północnej umieszczono schody we wnęce wzmocnionego muru prowadzące na empora.
Stan sklepienia nawy zachowany jest do dziś – to cecha wyróżniająca rotundę cieszyńską spośród innych podobnych budowli w Polsce.
Przebudowy, badania i konserwacje
Na przestrzeni wieków rotunda była wielokrotnie przebudowywana. W XIX wieku, pod koniec lat 30-tych (ok. 1839) według projektu Josepha Kornhäusela otrzymała formę klasycystyczną: zmieniono okna, otwory, dodano elementy dekoracyjne, elewacje otynkowano.
Po II wojnie światowej, w latach 1947–1955, przeprowadzono prace konserwatorskie mające na celu przywrócenie pierwotnego, romańskiego charakteru budowli. Usunięto klasycystyczne naleciałości, przywrócono empory, sklepienie, otwory, wiele detali konstrukcyjnych zostało zrekonstruowanych na podstawie zachowanych fragmentów.
Archeolodzy prowadzili badania również w latach 2013–2016, analizując warstwy osadnicze pod rotundą, co pozwoliło poznać wcześniejsze fazy osadnictwa na Wzgórzu Zamkowym oraz historię użytkowania obiektu i otoczenia.
Rotunda była przez wiele stuleci kościołem parafialnym Cieszyna aż do powstania odrębnego kościoła Marii Magdaleny w XIV wieku. Po tym czasie stała się kaplicą przyzamkową oraz częścią struktur obronnych grodu. Obiekt odgrywał też rolę symboliczną – jako wyraz władzy lokalnych książąt oraz jako miejsce kultu.
Obecnie rotunda jest nie tylko zabytkiem, ale i atrakcją turystyczną, częścią Traktu Romańskiego, znajduje się na rewersie polskiego banknotu 20 złotych, co podkreśla jej znaczenie narodowe i kulturowe.
Rotunda to jeden z najlepiej zachowanych obiektów romańskich w Polsce
Rotunda w Cieszynie jest jednym z najlepiej zachowanych romańskich obiektów tego typu w Polsce, zachowując oryginalną bryłę, konstrukcję murów, sklepienie nawy, absydy, empora – elementy, które często ginęły w podobnych budowlach. Rotunda św. Mikołaja to zabytek unikatowy na Śląsku – najstarszy przykład kaplicy grodowej w formie rotundy zachowany w regionie, oraz jeden z najstarszych obiektów sakralnych w Polsce, które przetrwały wieki niemal w pierwotnej formie.
Jej historia splata się z dziejami regionu – z czasami Piastów cieszyńskich, rozwojem grodu w Cieszynie, zmianami kulturowymi i religijnymi, a także z przemianami architektonicznymi i konserwatorskimi, które pozwoliły ocalić jej pierwotny charakter.
Zobaczcie jak prezentuje się Rotunda św. Mikołaja w galerii.
