Bytom: Bolko i Rejtan trafią do Gminnej Ewidencji Zabytków

Bytom: Dwa szyby górnicze zostaną wpisane do Gminnej Ewidencji zabytków

Rozpoczęła się procedura wpisania do Gminnej Ewidencji Zabytków dwóch szybów, które są pozostałością po działających w Bytomiu kopalniach. Chodzi budynek nadszybia szybu „Rejtan” po KWK „Centrum” oraz wieżę szybu „Bolko” po byłej KWK „Orzeł Biały" znajdującej się na granicy Bytomia i Piekar Śląskich. Zgodę na to wyraził Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach.

Zgoda, jaką otrzymaliśmy od Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na wpisanie wieży szybu „Bolko” i budynku nadszybia szybu „Rejtan” do Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Bytomia, to dopiero początek procedury prawnej, która jest czasochłonna - mówi Dominika Kściuczyk, Miejski Konserwator Zabytków.

Procedura wygląda następująco. Aby wpisać dany obiekt do Gminnej Ewidencji Zabytków konieczne jest sporządzenie zgodnie z określonym wzorem karty adresowej zabytku nieruchomego, która zawiera takie informacje jak np.: nazwa zabytku, czas powstania, miejscowość, adres, przynależność administracyjna, forma ochrony, informacje historyczne o zabytku, opis i wartości zabytku, stan zachowania i postulaty dotyczące jego konserwacji, a także fotografie prezentujące dawny i obecny wygląd zabytku.

Karta po sporządzeniu podlega zatwierdzeniu przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Ważne jest też to, że w aktualnym stanie prawnym Prezydent Miasta ma obowiązek zawiadomić właścicieli obiektów o zamiarze włączenia karty adresowej zabytku do gminnej ewidencji zabytków.

Informację umieszcza się także w Biuletynie Informacji Publicznej, zaś ujęcia obiektów w gminnej ewidencji zabytków zostanie obwieszczony w drodze zarządzenia Prezydenta Bytomia.

Szyb Bolko w Bytomiu ma cenne walory architektury zabytkowej

Zespół składający się na maszynownię oraz nadszybie z wieżą szybową wyciągową „Bolko” przy ul. Kruszcowej 4 ma cenne walory architektury przemysłowej. Budynek maszynowni został wzniesiony na początku XX wieku a wewnątrz hali w 1905 roku zainstalowano na zrębie elektryczną maszynę wyciągową, której wytwórcą była firma Allgemeine Elektricittsä-Gesellschaft Berlin, Königshütte. Z kolei budynek nadszybia wybudowano również na początku XX wieku z elementami historyzmu, a zabudowa nadszybia jest murowana w konstrukcji muru pruskiego. Wieża dawnego szybu „Bolko” obejmuje jednostrzałową wieżę szybową wyciągową wybudowaną w konstrukcji stalowej kratownicowej, zespolonej poziomymi rozporami. Na trzonie wieży szybowej ulokowano analogicznie na jednym poziomie dwa koła linowe.

Szyb „Bolko” wydrążono i oddano do użytku już w 1906 roku. Pierwotnie miał on głębokość 100 metrów, jednak kiedy zdecydowano się wybudować tutaj centralną pompownię, szyb pogłębiono do głębokości około 130 metrów, wykonano dwa chodniki wodne o łącznej długości ponad 2300 metrów, a w wyrobiskach zainstalowano 13 pomp odwadniających, dzięki którym możliwe jest całodobowe pompownie wody z wyrobisk.

Warto dodać, że jeszcze w latach siedemdziesiątych XX wieku w tym rejonie działało aż 5 kopalń rud cynku i ołowiu - „Waryński”, „Nowy Dwór”, „Dąbrówka”, „Marchlewski” oraz „Orzeł Biały”. Z biegiem lat ruda cynku i ołowiu wyczerpywała się, aż w końcu na przełomie lat 80/90 XX wieku podjęto decyzję o zakończeniu eksploatacji. Po zlikwidowanych kopalniach pozostały jednak wyrobiska górnicze, które należało odwadniać, dlatego też przy szybie „Bolko” w latach 1985 - 1989 powstała pompownia centralna, odpowiedzialna za odwadnianie wyrobisk rudnych oraz niżej położonych obszarów na terenie Bytomia. Pompownia uruchomiona została w 1988 roku, zaś w 1989 roku rozpoczęto proces wyłączania pompowni przy nieistniejących kopalniach rud cynku i ołowiu, tak aby centralna pompownia „Bolko” przejęła odwadnianie wszystkich wód z wyrobisk porudnych /30 kwietnia 1990 roku wyłączono ostatnią pompownię lokalną/. Średnio pompownia jest w stanie usunąć z wyrobisk górniczych około 30 mszesc. wody na minutę. Pompowana non stop woda jest transportowana ogromnymi rurociągami i po oczyszczeniu trafia do rzeki Brynicy w Piekarach Śląskich.

Wieża szybu „Rejtan” po byłej KWK „Centrum”

Swój początek wiąże z głębieniem szybu „Gaertner” czyli późniejszego „Rejtan” już od 1872 roku. Wieżę szybową wyciągową wybudowano w konstrukcji stalowej jednostrzałowej, a w górnej partii głowicy usytuowana jest para kół kierowniczych (linowych). Wieżę zaprojektowano w hucie żelaza „Donnersmarchhutte” A.G. (Huta Zabrze) a w kolejnych latach kilkukrotnie poddawano ją modernizacji, między innymi w: 1940 roku przez zabrzańską firmę Schiora & Gardens a następnie w 1974 roku i 1975 roku. Ciekawostką jest fakt, że na przełomie XX i XXI wieku w ówczesnym Zakładzie Górniczym „Centrum” Sp. z o.o. szyb „Staszic” pełnił rolę szybu wentylacyjnego, zaś szyb „Rejtan” materiałowego.