W Cieszynie odkryto cenny inkunabuł dominikańskiego kaznodziei. Do tej pory w Polsce ujawniono tylko 3 takie egzemplarze

Co odkryto w Książnicy Cieszyńskiej?

W poniedziałek, 24 lutego Książnica Cieszyńska pochwaliła się nowym odkryciem w swoich zbiorach. Joanna Sztuchlik, pracownica placówki zidentyfikowała w zbiorach inkunabuł, czyli druki pochodzące z wczesnego okresu rozwoju drukarstwa publikowane od wynalezienia druku (około 1450 roku) do końca XV wieku. 

Główną cechą tych najstarszych publikacji była technika druku, polegająca na odbijaniu tekstu na papierze lub pergaminie za pomocą ruchomych metalowych czcionek, przy użyciu ręcznej prasy drukarskiej - wyjaśnia Książnica Cieszyńska.

Jolanta Sztuchlik wskazała, że we wczesnym okresie książki drukowane nie miały kart tytułowych. Informacje o autorze, tytule, miejscu druku, nazwisku drukarza oraz dacie powstania zamieszczano na końcu tekstu, w tak zwanym kolofonie. Te same dane, w skróconej formie, umieszczano też na początku i końcu poszczególnych części druku w postaci krótkich formuł, zwanych incipitami i explicitami.

To właśnie dzięki nim w ramach prac związanych z digitalizacją i opracowaniem archiwaliów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (APTL – PAP) udało się (…) zidentyfikować w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej kolejny inkunabuł – powiedziała  Sztuchlik.

Zobaczcie w galerii, jak wygląda odkryty w Książnicy Cieszyńskiej inkunabuł.

Jak przebiegał proces identyfikacji odkrytego inkunabułu w Cieszynie?

Jak zrelacjonowała, identyfikacja zdefektowanego inkunabułu, składającego się tylko z 27 luźnych kart formatu folio, rozpoczęła się od ich dokładnego przeglądu w celu wytypowania stron zawierających informacje pomocne w ustaleniu tytułu i autora dzieła.

 Na jednej z kart znajdował się explicit, czyli formuła zawierająca końcowe słowa tekstu o następującej treści: "Sermones discipuli de sctis finiunt". Nie był to jednak koniec całego dzieła, lecz tylko jednej jego części. Następnie, wykorzystując wyszukiwanie obrazem w internecie, zdigitalizowaną stronę przesłano do wyszukiwarki Google, co przyniosło 60 wyników przedstawiających obrazy różnych druków i jednego rękopisu dostępnych w bibliotekach cyfrowych, głównie w Europie i Ameryce Północnej. Wytypowano wśród nich cyfrową wersję jednego druku pochodzącego z Zentralbibliothek w Zurychu, (...) instytucji gromadzącej zasób cyfrowy rzadkich książek z bibliotek i innych instytucji szwajcarskich” – podała.

Porównanie z tym drukiem zdigitalizowanego egzemplarza z Książnicy Cieszyńskiej pozwoliło Jolancie Sztuchlik zidentyfikować dzieło. - Okazało się, że jest to inkunabuł wydany w Bazylei przez Johanna Amerbacha w 1482 roku pod tytułem "Sermones Discipuli de tempore et de sanctis cum Promptuaria exemplorum et de Beata Virgine", autorstwa dominikańskiego kaznodziei Johannesa Herolta, znanego pod pseudonimem Discipulus – oznajmiła.

Sztuchlik zaznaczyła, że Herolt był jednym z najpłodniejszych autorów kazań wzorcowych w XV-wiecznej Europie. - Jego zbiory kazań i przewodników homiletycznych cieszyły się dużą popularnością – początkowo rozpowszechniane w formie rękopisów, a później w postaci drukowanej. Należał do grona najczęściej publikowanych autorów w okresie inkunabułów. Niektóre jego dzieła zachowały się w większej liczbie egzemplarzy, inne przetrwały w pojedynczych rękopisach – dodała.

Do tej pory, centralny katalog inkunabułów w polskich bibliotekach odnotowywał tylko trzy egzemplarze tej edycji. Jeden z nich znajduje się w Bibliotece Prowincji Bernardynów w Krakowie, a dwa pozostałe przechowywane są w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie oraz w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie.

Sztuchlik wyjaśniła, że egzemplarz z Książnicy Cieszyńskiej nie został ujęty w katalogu, ponieważ jego fragmenty pochodzą z wiązki APTL 037, w której część zdefektowanych jednostek nie była nigdzie zidentyfikowana ani opisana.

Bardzo zły stan zachowania tych materiałów - spowodowany silnym porażeniem mikrobiologicznym oraz całkowitym osłabieniem struktury papieru – uniemożliwił ich opracowanie przez twórców katalogu APTL Ludwika Brożka i Jana Koniecznego w latach 60. i 70. XX wieku. Dopiero w 2024 roku, dzięki konserwacji zachowawczej przeprowadzonej przez Łucję Brzeżycką, a także digitalizacji, możliwe stało się pełne opracowanie i właściwa identyfikacja – powiedziała.