Kontrola likwidacji kopalni "Krupiński" przez NIK
Kontrola NIK trwała od listopada 2022 roku do maja 2023 roku i miała stanowić odpowiedź na pytanie, czy proces likwidacji "Krupińskiego" został przeprowadzony prawidłowo oraz z uwzględnieniem interesu publicznego. Sprawdzono m.in. decyzje podejmowane w Ministerstwie Energii (ME) i Ministerstwie Aktywów Państwowych (MAP), a także w Jastrzębskiej Spółce Węglowej SA (JSW) oraz w Spółce Restrukturyzacji Kopalń SA (SRK).
NIK ustaliła, że złoża eksploatowane do 2017 roku przez KWK "Krupiński" były trudne - pokłady miały niewielką miąższość, były mocno nachylone i poprzecinane uskokami. Wydobywany przez kopalnię węgiel był średniej jakości, wysoko zanieczyszczony i wymagał kosztownych procesów wzbogacania.
Zdaniem NIK, jedynym beneficjentem decyzji o likwidacji "Krupińskiego" była JSW, która pozbyła się nieefektywnej kopalni. Co więcej, JSW nie poniosła kosztów likwidacji, a nawet zatrzymała 23 mln zł zagromadzone na funduszu likwidacji tej kopalni.
NIK zwraca uwagę, że kwota zgromadzona na funduszu likwidacji zakładu górniczego KWK „Krupiński" wynosiła zaledwie ok. 23 mln zł, co stanowiło niewielki ułamek (poniżej 5%) faktycznych kosztów likwidacji. NIK (...) po przeprowadzonej w 2010 r kontroli tworzenia funduszy likwidacji zakładów górniczych oraz gospodarowania ich środkami przez spółki górnictwa węgla kamiennego (P/10/135/LKA), oceniła, że obowiązujące od 2000 r. regulacje prawne, nakładające na przedsiębiorców obowiązek gromadzenia środków na przyszłą likwidację zakładów górniczych, nie przyniosły zamierzonych efektów (...) Nieprzekazanie przez JSW do SRK środków odpisywanych przez KWK „Krupiński" na fundusz likwidacji zakładu górniczego wskazuje, że problem finansowania kosztów likwidacji przez przedsiębiorców czerpiących korzyści z eksploatacji złóż kopalin nie został rozwiązany. Należy zauważyć, że to społeczeństwo będzie ponosić koszty w związku z planowaną likwidacją co najmniej 20 kopalń do 2049 roku - przeczytamy w stanowisku NIK.
Likwidacja kopalni "Krupiński" była spowodowana złą sytuacją finansową JSW
Dalej Najwyższa Izba Kontroli przypomina, że do 2015 roku likwidacja KWK "Krupiński" nie była przesądzona. Osiem lat wcześniej zakładano taki scenariusz, natomiast sytuacja zmieniła się w 2010 roku, gdy JSW przyjęła "Strategię rozwoju zakładów JSW SA w latach 2010–2030".
Analiza wykazała, że w KWK "Krupiński" możliwe jest wydobycie 24,1 mln ton lepszej klasy węgla koksującego w oparciu o czynne poziomy wydobywcze. Dlatego też przewidywaną żywotność kopalni przedłużono do 2030 roku.
Decyzja o likwidacji zapadła w związku z pogorszeniem sytuacji finansowej grupy kapitałowej JSW, spowodowanej m.in. załamaniem cen węgla na rynkach światowych i zakupem kopalni "Knurów-Szczygłowice" za cenę 1,49 mld zł.
"Podkreślić przy tym należy, że decyzja o likwidacji została podjęta przez Ministra Energii wbrew stanowisku większości członków powołanej przez niego grupy roboczej, reprezentujących stronę społeczną, którzy podważali wiarygodność analiz wskazujących na trwałą nierentowność kopalni oraz wskazywali, że likwidacja oznacza utratę dostępu do co najmniej 40 mln ton zasobów operatywnych niewydobytego węgla w złożu obszaru Krupiński" - napisał NIK.
Jak podsumowuje NIK, decyzję o likwidacji podjęto z powodu braku możliwości sfinansowanie przez JSW inwestycji w wysokości ok. 204 mln zł. Tymczasem w wyniku tej decyzji, Skarb Państwa sfinansował likwidację za kwotę co najmniej 542 mln zł, a Polska została pozbawiona dostępu do 40 mln ton złóż węgla.
Brak koncepcji likwidacji spowodował opóźnienia, a opóźnienia - wzrost kosztów
Ponadto NIK negatywnie oceniła przygotowanie do procesu likwidacji kopalni "Krupiński" przez zarządy JSW i SRK. Chodzi m.in. o sprzęt, który pozostał na terenie kopalni, co uniemożliwiało rozpoczęcie likwidacji oraz początkowy brak dokumentacji oraz koncepcji likwidacji.
W Programie likwidacji ujęto też działania rekultywacyjne, których nie można było przeprowadzić ze względu na ich niezgodność z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gminy Suszec i które ostatecznie nie zostały zrealizowane do zakończenia likwidacji kopalni. Mimo to, Minister Energii program ten zatwierdził - podaje NIK.
Przypomina też, że niepowodzeniem zakończyła się większość inicjatyw i koncepcji zagospodarowania infrastruktury pokopalnianej m.in. zagospodarowanie hałdy, rewitalizacja terenów pokopalnianych, przejęcie kopalni przez firmę oraz dzierżawa infrastruktury kopalni.
Główną przyczyną powyższych niepowodzeń była nierealność zaplanowanych inicjatyw wobec sytuacji gospodarczej i możliwości technologicznych. Jedynym zrealizowanym projektem w zakresie zagospodarowania terenów po byłej KWK „Krupiński” była rozbudowa i zagospodarowanie hal produkcyjno-remontowych przez Jastrzębskie Zakłady Remontowe sp. z o.o. - dodaje NIK.
Najważniejsze rekomendacje po kontroli NIK
Całe stanowisko NIK można przeczytać TUTAJ.
Najważniejsze rekomendacje płynące z kontroli to:
- Ujednolicenie i wprowadzenie spójnych rozwiązań w przepisach regulujących różne aspekty likwidacji kopalń, tj. wymagań dotyczących zakresu i terminów opracowania planów ruchu likwidowanych zakładów i planów likwidacji.
- Opracowanie przepisów zobowiązujących przedsiębiorców przekazujących kopalnie do SRK do przygotowania kopalń do likwidacji poprzez:
- usunięcie z kopalni – w maksymalnym możliwym zakresie – przed jej przekazaniem do SRK wyposażenia niepodlegającego likwidacji;
- opracowanie przed przekazaniem kopalni do SRK ewentualnej koncepcji zagospodarowania infrastruktury i obiektów, które nie będą podlegały likwidacji;
- opracowanie przez przedsiębiorcę przekazującego kopalnię do SRK Planu ruchu likwidowanego zakładu górniczego i uzyskanie jego akceptacji przez Dyrektora Urzędu Górniczego;
- przygotowanie wraz z SRK, przed przekazaniem kopalni do likwidacji, Programu likwidacji, uwzględniającego warunki techniczno-górnicze w niej występujące.
- Zapewnienie współfinansowania likwidacji kopalń przez przedsiębiorców uzyskujących korzyści z ich wcześniejszej eksploatacji poprzez przekazanie na ten cel do SRK środków zgromadzonych na Funduszu Likwidacji Zakładu Górniczego i pochodzących z odpisów tego zakładu górniczego.
- Wdrożenie modelu finansowania likwidacji kopalń w sposób zapewniających Skarbowi Państwa kontrolę nad efektywnym i oszczędnym wydatkowaniem środków budżetowych, a jednocześnie nie utrudniających SRK racjonalnego planowania i zamawiania robót.
