Michał (16 lat) trafił do Poradni z powodu napadów złości, agresji słownej wobec rówieśników i dorosłych, odmawiał chodzenia do szkoły, w domu zamykał się w pokoju.
W szkole i w domu wpadał w gniew, krzyczał, rzucał przedmiotami, które miał w zasięgu ręki, trzaskał drzwiami. Przylgnęła do niego opinia łobuza.
Pierwsze spotkanie - kaptur na głowie, walka. „Po co mam ci cokolwiek mówić, nie potrzebuje kazań, mam dość, daj mi spokój, nie chcę tu być.”
Otwierał się powoli, po kilku spotkaniach udało się namówić go na wizytę u psychiatry. I znów krok wstecz - złość - „Po co mi to, robię z siebie czuba a te leki i tak nic nie dają”. Przetrwał, dał szansę lekarzowi i mnie. Po kilku miesiącach bywa różnie, czasem lepiej, czasem gorzej, ale zaczął otwierać się na ludzi. Czasem podczas spotkań bardzo się złości, mówi wtedy, żebym wytrzymała bo dziś przyszedł „z siebie wywalić”.
Z czym kojarzy się depresja? Ze smutkiem, niechęcią do życia, brakiem aktywności i płaczem? To tylko niektóre z licznych objawów tej choroby. O innych objawach mówi się rzadko. Czy agresja może wiązać się z depresją? Większość ludzi z pewnością na to pytanie odpowiedziałaby przecząco. Agresja nie jest zachowaniem, które pasuje do powszechnego wyobrażenia zaburzeń depresyjnych. To, co zwykle kojarzymy z osobami cierpiącymi nadepresję, to między innymi wycofanie i smutek.
Smutek jest niechcianym uczuciem. Czasami więc, by nie czuć smutku, wyzwalamy w sobie gniew. To błędne koło, ponieważ wściekłość nie jest łatwa do opanowania i przysparza dodatkowych problemów. Każdy wie jak szybko można wpaść w furię i gniew. W większości przypadków złość jest całkowicie normalna. To jedna z emocji. Okazuje się jednak, że złość, a nawet wściekłość, gniew okazywany, jak i tłumiony, bywa objawem depresji.
Większe problemy z gniewem mają osoby mające skłonność do ukrywania swoich emocji, izolowania się. W depresji istnieje potrzeba wycofania się z relacji z innymi osobami. Wściekłość jest skuteczną metodą odpychania od siebie ludzi.
Złość nigdy nie pojawia się bez przyczyny, jest symbolem czegoś, co nie działa prawidłowo. Smutek ma na celu odizolować człowieka od innych bodźców, aby mógł skupić się na swoim problemie. W depresji jednak problem jest zazwyczaj zbyt duży, aby można było rozwiązać go samemu. Kolejne, nieudane próby poradzenia sobie budzą frustrację i wściekłość, która gromadzi się wewnątrz.
W trakcie wybuchu złości młody człowiek często doświadcza objawów pobudzenia autonomicznego, takich jak: tachykardia, drżenie, uderzenia gorąca, wzmożona potliwość, dyskomfort w klatce piersiowej, czy zawroty głowy. Napady złości wiążą się z obawą, że nastąpi utrata kontroli nad zachowaniem, a czasem do takiej utraty kontroli dochodzi, czemu towarzyszy agresja słowna lub fizyczna. Napady złości w depresji wiążą się z dyskomfortem, poczuciem winy, czy żałowaniem swojego zachowania. Występowanie napadów złości w depresji (w porównaniu do depresji bez napadów złości) wiąże się z ryzykiem gorszej reakcji na leki przeciwdepresyjne oraz przedłużania się epizodu depresyjnego, a także większym ryzykiem występowania myśli samobójczych.
Depresja u dzieci i młodzieży może objawiać się trochę inaczej niż u dorosłych, dlatego bywa mylona z innymi jednostkami chorobowymi. Młodzi ludzie, podobnie jak dorośli, doświadczają takich symptomów jak:
- długotrwałe obniżenie nastroju, smutek, przygnębienie,
- niepokój, zamartwianie się, wewnętrzne napięcie, zdenerwowanie,
- frustracja,
- apatia,
- pesymistyczne widzenie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości,
- przekonanie o bezsensowności życia, poczucie beznadziejności,
- drażliwość, nerwowość, impulsywność,
- chwiejność nastroju,
- brak siły i energii, poczucie zmęczenia, męczliwość,
- niechęć do realizowania codziennych obowiązków, pracy, wstania z łóżka, brak dbałości o higienę i wygląd zewnętrzny,
- rezygnacja i zaniedbanie dotychczasowych zainteresowań, hobby i pasji,
- zaniżone poczucie własnej wartości i samoocena,
- brak wiary we własne siły i możliwości,
- nieadekwatne poczucie winy,
- nadmierny perfekcjonizm lub krytycyzm w stosunku do siebie,
- wycofywanie się z relacji interpersonalnych, izolacja społeczna,
- dolegliwości psychosomatyczne (np. bóle głowy, brzucha, wymioty, biegunki), nerwobóle,
- problemy z koncentracją uwagi, pamięcią, nauką, osłabienie zdolności intelektualnych, częstsze absencje w szkole i pracy, gorsze wyniki w nauce,
- zaburzenia snu (problemy z zasypianiem, częste budzenie się),
- zaburzenia łaknienia (brak apetytu, niechęć do jedzenia lub nadmierne objadanie się),
- ucieczka świat alternatywny (np. w świat gier, Internetu, własnej wyobraźni),
- autodestrukcyjne zachowania (samookaleczenia, uzależnienia od alkoholu, narkotyków itp.),
- zainteresowanie tematyką śmierci, myśli i próby samobójcze.
Dzieci i młodzież oprócz standardowych symptomów często okazują rozdrażnienie, drażliwość, przejawiają różnorodne zachowania agresywne, buntownicze i destrukcyjne. Z tego powodu depresja u dzieci i młodzieży często jest mylona z zaburzeniami zachowania i nadpobudliwością psychoruchową. Diagnoza jest szczególnie trudna u nastolatków ponieważ część objawów to zachowania charakterystyczne dla okresu dojrzewania.
W klasyfikacji ICD 10 i DSM IV nie ma informacji o agresji jako kryterium diagnostycznym depresji. Tymczasem osoby doświadczające problemów z radzeniem sobie ze złością znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka zachorowalności na depresję. Dzieci i młodzież cierpiący na depresję nierzadko odczuwają złość, wściekłość, są drażliwe, nerwowe i wybuchowe. Ich złość, gniew i wściekłość długo skrywana w pewnym momencie wybucha. Wściekłość, złość, gniew i furia są częścią depresji. Agresja może być jej objawem, który często bagatelizujemy lub źle odczytujemy. Może ona być skierowana na zewnątrz i przejawiać się u dzieci i młodzieży pod postacią przemocy fizycznej lub psychicznej wobec rówieśników, destrukcji i buntu, może też być skierowana wewnątrz i przejawiać się w formie zachowań autodestrukcyjnych, takich jak samookaleczanie, odmawianie jedzenia czy próby samobójcze. Dlatego należy zwracać uwagę na wszelkie zmiany w zachowaniu dzieci i nastolatków i nie bagatelizować pierwszych symptomów zwiastujących możliwość wystąpienia choroby. Depresja u młodych ludzi może objawiać się uczuciem niepokoju i rozgniewaniem. Osoby jej doświadczające zazwyczaj nie są senne ani zmęczone, przeciwnie – ta odmiana depresji wiąże się z pobudzeniem, frustracją i łatwym wpadaniem w irytację. Cierpiący na depresję mogą również doświadczać trudności ze spokojnym siedzeniem i koncentracją, a gadatliwość, impulsywność, niepokój ruchowy ciężko wpisać w stereotypowy obraz zaburzeń depresyjnych.
Jak sobie radzić z depresją i towarzyszącą jej agresją?
Jeśli czujesz, że twoja wściekłość przejawia się mocniej niż u innych i sam nie radzisz sobie z jej opanowaniem, jeśli taka sytuacja trwa dłuższy czas i utrudnia ci normalne funkcjonowanie, poproś o pomoc. To może być objaw depresji.
W większości przypadków najbardziej efektywną formą leczenia jest połączenie opieki lekarza psychiatry i psychologa, psychoterapeuty. Oprócz tego warto dbać o dobrostan psychiczny, wprowadzić nawyki, które pozwolą lepiej rozumieć siebie i zwiększyć kontrolę nad emocjami lub się wyciszyć. Ważne są też ćwiczenia fizyczne, bo ruch zwiększa wydzielanie endorfin – hormonów szczęścia. Medytacja i świadome oddychanie mogą pomóc się uspokoić, wyciszyć, poprawić jakość snu. Pomocne bywa zapisywanie swoich myśli, pomaga to w analizowaniu, zdystansowaniu się od myśli i emocji, sprzyja uspokojeniu emocji.
Na podstawie informacji pozyskanych w Internecie oraz obserwacji własnych.
Beata Kałuża-Dereń, psychologUtwór „Dom” wykorzystano za zgodą zespołu Kwiat Jabłoni
