Brama obozu w Świętochłowicach-Zgodzie wpisana do rejestru zabytków woj. śląskiego

Decyzją Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zakończyło się postępowanie w sprawie wpisania bramy dawnego obozu w Świętochłowicach-Zgodzie do rejestru zabytków województwa śląskiego. Brama jest jedynym obiektem obozowej infrastruktury, który przetrwał do dzisiejszych czasów. 

W czasie II wojny światowej obóz w Zgodzie służył jako podobóz koncentracyjny KL Auschwitz. Niemcy wybudowali cztery wartownicze wieże i otoczyli cały teren podwójnym ogrodzeniem z drutu kolczastego. Śmierć tam poniosło kilkaset osób. W grudniu 1944 roku naziści ewakuowali obóz, a miesiąc później zajęła go Armia Czerwona. 

Od 1945 roku obóz podlegał Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego PRL. Trafiali tutaj Niemcy, Polacy, Ślązacy, Żydzi, Ukraińcy, Austriacy, Rumuni pochodzący z Górnego Śląska, których oskarżano o podpisanie volkslisty lub niechęć do komunistycznej władzy. Więźniowie byli kierowani do pracy w pobliskich kopalniach i hutach. W obozie panował głód, a strażnicy kradli paczki żywnościowe przesyłane przez rodziny uwięzionych. Szerzyły się choroby, wybuchały epidemie. Większość ofiar zmarła w wyniku chorób i wycieńczenia organizmu. Część wymordowali strażnicy, strzelając do uciekinierów i katując uwięzionych. Niektórzy rzucali się na druty pod napięciem lub wieszali się na linach. 

To jedyna materialna pozostałość tego i innych obozów, które często celowo były niszczone. Nie ulega wątpliwości, że brama ma gigantyczną wartość historyczną, a jej zachowanie, jako miejsca pamięci, bezsprzecznie leży w interesie społecznym - powiedział PAP konserwator zabytków Henryk Mercik, współautor wniosku ws. wpisania obozowej bramy do rejestru zabytków.

Brama w Świętochłowicach-Zgodzie upamiętnia ofiary dwóch totalitaryzmów

Brama w Świętochłowicach-Zgodzie jest jednym z symboli Tragedii Górnośląskiej. Sformułowaniem tym określa się wydarzenia z 1945 roku. Wówczas na Górny Śląsk wkroczyła Armia Czerwona, dopuszczając się morderstw, rabunków oraz gwałtów, a także kradzieży wyposażenia zakładów przemysłowych. Kolejnym krokiem była deportacja mieszkańców Górnego Śląska do prac przymusowych w głąb ZSRR. Niektórzy zostali osadzeni w obozach pracy na terenie Polski. 

W 2025 roku Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznało 261 tys. zł na renowację bramy w ramach konkursu "Miejsca pamięci i trwałe upamiętnienia w kraju". Świętochłowicki urząd miasta ma w planach renowację bramy, uporządkowanie terenu wokół niej oraz zmiana napisu na makiecie obozu. W najbliższy poniedziałek, 14 kwietnia sejmik woj. śląskiego ma podjąć decyzję ws. przyznania lokalnemu samorządowi dodatkowych 200 tys. zł wsparcia na prace związane z uporządkowaniem terenu wokół bramy. 

Jeśli chodzi o zmianę napisu - wspomniana makieta została odsłonięta w 2022 roku i z miejsca wzbudziła kontrowersje. Znalazł się na niej napis "Obóz dwóch totalitaryzmów – niemieckiego i komunistycznego". Regionaliści oraz mniejszość niemiecka zgłosili swoje zastrzeżenia do jego treści i zaproponowali własną wersję: "Obóz dwóch totalitaryzmów – nazistowskiego i komunistycznego".